Xuất nhập khẩu tỏi: Trung Quốc thống trị, Việt Nam phụ thuộc nhập khẩu
Năm 2024, thương mại tỏi toàn cầu đạt hơn 4,3 tỷ USD, với khoảng 2,9 triệu tấn được trao đổi. Trong đó, Trung Quốc chiếm đến 72% giá trị xuất khẩu, tương đương 3,15 tỷ USD và 2,35 triệu tấn. Các quốc gia khác như Tây Ban Nha, Argentina, Hà Lan chỉ nắm giữ thị phần khiêm tốn (3–11%).
Ở chiều ngược lại, các thị trường nhập khẩu lớn nhất là Indonesia, Malaysia, Hoa Kỳ và Việt Nam. Đặc biệt, Việt Nam đứng thứ 4 toàn cầu, nhập khẩu 300,8 triệu USD, hơn 263 nghìn tấn, với mức giá trung bình 1.141 USD/tấn.
Trong khi đó, xuất khẩu tỏi của Việt Nam còn rất hạn chế: chỉ 6 triệu USD, chưa đến 0,1% thị phần thế giới. Không những vậy, giá tỏi xuất khẩu của Việt Nam chỉ khoảng 655 USD/tấn – thuộc nhóm thấp nhất toàn cầu. Điều này phản ánh sự chênh lệch lớn giữa khả năng cạnh tranh của tỏi Việt Nam so với các nước khác, đồng thời cho thấy Việt Nam phụ thuộc nặng vào nguồn cung nhập khẩu.
Xuất nhập khẩu hành: Hà Lan là trung tâm, Việt Nam chủ yếu nhập khẩu
Đối với hành, thương mại toàn cầu năm 2024 đạt 5 tỷ USD, với 9,8 triệu tấn được xuất khẩu. Khác với tỏi, thị trường hành phân tán hơn: Hà Lan dẫn đầu (1 tỷ USD, gần 20% thị phần), tiếp theo là Trung Quốc, Mexico, Ấn Độ, Mỹ, Pakistan, Tây Ban Nha.
Ở chiều nhập khẩu, Hoa Kỳ là thị trường lớn nhất (521 triệu USD), kế đến là Anh, Malaysia, Canada, Đức. Việt Nam cũng nằm trong nhóm nước nhập khẩu đáng kể, với 163 triệu USD, khoảng 316 nghìn tấn, giá trung bình 515 USD/tấn. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý là giá trị nhập khẩu hành của Việt Nam đang giảm mạnh: giảm 5%/năm giai đoạn 2020–2024, riêng 2023–2024 giảm tới 37%.
Cơ hội cho nông dân trồng hành tỏi tại Việt Nam
Nhu cầu trong nước với hành và tỏi hiện rất lớn: Việt Nam đang nhập ~301 triệu USD tỏi (≈264 nghìn tấn) và ~163 triệu USD hành (≈317 nghìn tấn) mỗi năm theo số liệu bạn cung cấp. Nghĩa là, chỉ cần thay thế dần một phần lượng nhập khẩu này đã đủ tạo “dư địa tăng trưởng” cho nông dân và doanh nghiệp trong nhiều năm tới, chưa cần chạy ngay theo xuất khẩu. Trọng tâm giai đoạn 1 nên là ổn định nguồn cung nội địa, giảm phụ thuộc nhập khẩu, chuẩn hóa chất lượng và hạ giá thành nhờ quy mô – để giành lại kệ hàng tại chợ đầu mối, siêu thị, bếp ăn công nghiệp và ngành chế biến.
Với tỏi, hướng đi khả thi là “hai tầng” cho thị trường nội địa: (1) phát triển tỏi đại trà ở các vùng phù hợp để thay thế hàng nhập phục vụ nhu cầu phổ thông; (2) nâng cấp tỏi đặc sản vùng miền (Lý Sơn, Kinh Môn, Phan Rang…) làm phân khúc cao cấp có truy xuất, bao bì chuẩn, bảo vệ thương hiệu. Khi đã đứng vững trong nước, có thể “bật” sang xuất khẩu ngách với sản phẩm chế biến và đặc sản (tỏi đen, tỏi một nhánh, tỏi sấy, bột tỏi…). Đi cùng là chuẩn hóa giống, quy trình canh tác và hệ thống bảo quản – các mắt xích đang làm chi phí nội địa cao và hao hụt lớn. FAO và nhiều nghiên cứu cho thấy tổn thất sau thu hoạch hành/tỏi có thể rất cao nếu thiếu kỹ thuật phơi – sấy – lưu kho đúng cách, khiến giá thành đội lên và chất lượng giảm.
Với hành, dữ liệu 2024 cho thấy nhập khẩu của Việt Nam đang giảm mạnh, đây là “cửa sổ” để tăng sản lượng nội địa và thay thế nhập khẩu ngay tại các phân khúc tiêu thụ lớn (chợ đầu mối, bếp ăn, ngành chế biến). Các vùng trọng điểm như Vĩnh Châu (Sóc Trăng) đã có kết quả ứng dụng công nghệ bảo quản (curing, kho mát, xử lý chống nẩy mầm) giúp giảm hư hỏng sau thu hoạch và kéo dài thời gian cung ứng, rất phù hợp với chiến lược chiếm lĩnh kênh hiện đại và hợp đồng dài hạn. Khi chuỗi nội địa ổn định, có thể mở xuất khẩu ngách sang ASEAN/Middle East với sản phẩm hành tím đặc sản và hành chế biến.
Kết Luận
Những con số về nhập khẩu hành và tỏi của Việt Nam cho thấy một nghịch lý: trong khi đất nước có điều kiện tự nhiên thuận lợi, sản phẩm đặc sản nổi tiếng, thì thị trường nội địa lại đang bị hàng ngoại chiếm lĩnh. Để thay đổi thực trạng này, Việt Nam cần đi theo lộ trình “nội địa trước, xuất khẩu sau”: tập trung tổ chức sản xuất quy mô lớn, chuẩn hóa chất lượng, giảm thất thoát sau thu hoạch, bảo vệ thương hiệu vùng miền và tăng cường chế biến để tạo giá trị gia tăng. Chỉ khi thị trường trong nước được củng cố vững chắc, nông dân và doanh nghiệp Việt mới có thể tự tin bước ra sân chơi quốc tế, khai thác tiềm năng xuất khẩu bền vững cho hai sản phẩm vốn gắn liền với bữa ăn hàng ngày của hàng tỷ người trên thế giới này.
Xem thêm: Ngành chế biến nông sản Việt Nam trên đường phát triển
